علوم شناختی به عنوان سفری به اعماق ذهن انسان، رشته‌ای میان‌رشته‌ای و جذاب است که به مطالعه‌ی عملکرد ذهن و مغز می‌پردازد. این علم به پرسش‌های اساسی در مورد نحوه‌ی کارکرد ذهن و فرآیندهای شناختی مانند تفکر، یادگیری، تصمیم‌گیری، زبان و ادراک پاسخ می‌دهد. به بیان ساده، علوم شناختی مطالعه‌ی علمی ذهن است؛ ذهن به مجموعه‌ای از فرآیندها و توانایی‌هایی اطلاق می‌شود که به ما امکان درک جهان اطراف، پردازش اطلاعات، تصمیم‌گیری و برقراری ارتباط با دیگران را می‌دهد. در واقع، علوم شناختی بررسی می‌کند که ذهن چگونه خود، جهان و جامعه را می‌شناسد.

شناخت ذهن تحت تأثیر دو دسته عوامل قرار می‌گیرد: عوامل درونی و بیرونی. عوامل درونی شامل دو بخش اصلی هستند: عوامل فیزیکی بدن و عوامل روانی و ذهنی فرد. از سوی دیگر، عوامل بیرونی شامل عناصری همچون فرهنگ، اخلاق، اقتصاد و ساختار اجتماعی جامعه می‌شوند. همه‌ی این عوامل در نحوه‌ی شناخت ذهن از واقعیت‌های پیرامون نقش دارند.

علوم شناختی به عنوان رشته‌ای دانشگاهی، شاخه‌ای میان‌رشته‌ای است که از تلفیق و هم‌افزایی رشته‌های گوناگونی نظیر روان‌شناسی، فلسفه‌ی ذهن، عصب‌شناسی، زبان‌شناسی، انسان‌شناسی و هوش مصنوعی شکل گرفته است. اولین نشانه‌های این علم را می‌توان در دوران یونان باستان و در میان فلاسفه‌ای مانند افلاطون و ارسطو جستجو کرد که تلاش می‌کردند ذهن و کارکرد آن را توضیح دهند.

علوم شناختی، به عنوان یک رشته میان‌رشته‌ای، ریشه‌های خود را در اواسط قرن بیستم میلادی می‌یابد. انقلاب شناختی دهه 1950، با نگاهی نو به مطالعه ذهن، تحولی شگرف در این حوزه ایجاد کرد. دانشمندانی همچون جورج میلر، نوام چامسکی، آل نیوول و هربرت سایمون با مشارکت در این انقلاب، به شکل‌گیری علوم شناختی به عنوان یک رشته مستقل کمک شایانی کردند.

در ایران، دکتر کارو لوکاس از پیشگامان معرفی و توسعه علوم شناختی بود. امروزه، مراکز دانش‌بنیان بسیاری در کشور به تحقیق در این حوزه پرداخته‌اند. پژوهشگاه‌های علوم شناختی، با بهره‌گیری از تکنیک‌های مختلف، به مطالعه مغز و ذهن انسان می‌پردازند. رشته‌های مرتبطی همچون عصب‌شناسی، زبان‌شناسی، هوش مصنوعی و علوم کامپیوتر، در این پژوهش‌ها نقش کلیدی دارند.

اهمیت علوم شناختی در آن است که به عنوان یکی از فناوری‌های همگرا (NBIC) در کنار نانوتکنولوژی، بیوتکنولوژی و فناوری اطلاعات قرار می‌گیرد. کاربردهای گسترده این رشته در حوزه‌های مختلفی چون پزشکی، آموزش، جامعه‌شناسی، سیاست، علوم اطلاعات، مهندسی پزشکی، و حتی علوم دفاعی، نشان از اهمیت روزافزون آن دارد.

مؤسسات تحقیقاتی و دانشگاه‌های متعددی در سراسر جهان به مطالعه مغز و ذهن به عنوان پیچیده‌ترین ساختار طبیعی جهان می‌پردازند. هدف اصلی این تحقیقات، درک بهتر کارکردهای مغز و بهره‌گیری از این دانش برای بهبود کیفیت زندگی انسان است.